ИМС портал

&#1200лдaй Oрaзaлинa жaсы 73-тe. A&#1179тaу &#1179aлaсыны&#1187 тумaсы. Бaлaлы&#1179 шa&#1171ы Aтырaу oблысыны&#1187 Сaрaйшы&#1179 дeгeн жeріндe &#1257ткeн. Бaлaлы&#1179 шa&#1171ын &#1257згe бaлaлaр сeкілді aсыр сaлып oйнaмaй, шaxмaтпeн aйнaлыс&#1179aн. Шaxмaтты кeйіпкeрімізді&#1187 &#1241кeсі, aнaсы, a&#1171aсы oйнa&#1171aн. Бaлaлы&#1179 ша&#1171ында кішкентай &#1200лдай &#1199йіндегілермен шахмат ойнап жарыс&#1179ан.

«Мені&#1187 балалы&#1179 ша&#1171ымда жары&#1179 12-ден кейін с&#1257ніп &#1179алатын. Ойымны&#1187 б&#1241рі шахмат болды. Шахматтан б&#1257лек &#1179ызы&#1171ушылы&#1171ымны&#1187 бірі кітап болды. Кішкентай к&#1199німнен орысша кітаптар&#1171а жа&#1179ын болдым. &#1198йге &#1179она&#1179 келсе, е&#1187 бірінші «Шахмат ойнайсы&#1187 ба?» деп с&#1201райтын. Даладан к&#1257ріп &#1179ал&#1171ан адам «шахмат ойнайсы&#1187 ба?» деп с&#1201раса, отыра &#1179алып шахмат ойнайтынмын. Кішкентай к&#1199німнен т&#1241ртіпті &#1179ыз болдым. Мектепте 7-сыныптан бастап, шахмат жарыстарына &#1179атыстым. Сол Гурьевтегі жарыста бірінші орынды иелендім. К&#1199ніне шахматтан 3 са&#1171ат саба&#1179 беремін. Ж&#1201мыстан келгесін &#1171аламторда&#1171ы шахматпен ойнаймын. &#1170аламторда 2040 баллым бар. Шаршасам, бірде&#1187еге ренжісем шахмат ойнаймын. Сонда барлы&#1171ын &#1201мытып кетемін. Шахмат ма&#1171ан &#1241рдайым к&#1199ш береді. Шахмат сия&#1179ты еш&#1179андай спорт к&#1199ш бермейді. Шахмат ойна&#1171анда &#1199йдегі ренішті, болмай жат&#1179ан д&#1199ниелерді б&#1241рін &#1201мытып кетесі&#1187″, — деп кейіпкеріміз с&#1257зін бастады.

Б&#1241рі де мектептен бастал&#1171ан

Шахмат &#1241рдайым ізденісті талап етеді. Бір апта шахматтан &#1179ол &#1199зсе&#1187, шахмат ойынында&#1171ы формалар &#1257згеріп кетеді. Кейіпкерімізді&#1187 с&#1257зінше, шахматты&#1187 ол формасын стереотип дейді. Мектепте 8-сынып о&#1179ып ж&#1199рген кезінде, 2-ші рет Гурьевтегі жарыста бас ж&#1199лдені ал&#1171ан. Сол жарыстан кейін шахматшыны Алматы&#1171а жіберген.

«Алматыда&#1171ы жарыстарда бірінші орын алдым. Сонда мені&#1187 ойна&#1171анымды к&#1257рген бапкерлер «Алматыда &#1179ал, сені интернат&#1179а орналастырамыз, сені о&#1179ытамыз» деген болатын. Мен &#1199йді&#1187 бір т&#1199йір &#1179ызы бол&#1171анды&#1179тан, анам келіспеді. &#1198йге &#1179айтып келдім», — дейді ол.

&#1240рдайым же&#1187іс туынан к&#1257рінген шахматшы келесі жылы то&#1171ызыншы сыныпта та&#1171ы да бірінші орын ал&#1171ан. Сол кезде батыстан шы&#1179&#1179ан шахматшыны Алматыда &#1179алдырады. Бір жарым ай жарыс алды дайынды&#1179та болып, сосын Волгоград&#1179а жіберген.

«Ол кезде халы&#1179аралы&#1179 шахматтан жарыс деп аталады. Сол кезде батыстан тек &#1257зім, Алматыдан екі &#1201л бала сол жарыс&#1179а барды&#1179. 10-сыныпта да жарыс&#1179а &#1179атыстым. Біз жарыс&#1179а бар&#1171ан жылдары бірінші Орал&#1171а, сосын А&#1179т&#1257беге, содан &#1257тсек &#1179ана Алматы&#1171а баратынбыз. Сол Алматыда &#1179ал&#1171аннан мені еш&#1179айда жібермеді. Наурыз, с&#1241уір, мамыр, маусым айларында сол &#1179алада дайындалдым. Ма&#1171ан белгілі жатты&#1179тырушы білім берді. Саба&#1179&#1179а баратынмын, одан келгесін шахмат&#1179а баратынмын. Ол кезді&#1187 &#1257зінде би кеші, кино деген жо&#1179», — деп с&#1201хбатшымыз &#1257ткен к&#1199ндегі ша&#1179тарын тар&#1179атты.

Сол жылды&#1187 тамыз айында-а&#1179 оны Ленинград&#1179а жіберген. Жылма-жыл жарыстар&#1171а барып, &#1179ол &#1199збеген. Сол 11-сынып о&#1179ып ж&#1199ргенінде &#1178аза&#1179танны&#1187 о&#1179ушылар арасында чемпионаты &#1257ткен. Сол кезде кейіпкеріміз 1-орын ал&#1171ан.

«Сені алмаймын, сен декретке кетесі&#1187» деді

&#1200лдай Оразалина 1964 жылы, 18 жасында ересектер арасында&#1171ы жарыста да бірінші орын ал&#1171ан. Осылайша ол он сегіз жасында &#1178аза&#1179станны&#1187 чемпионы деген ата&#1179 алды. Жарыс Целиноградта (&#1179азіргі Н&#1201р-С&#1201лтан) &#1257ткен.

«Жарыстан &#1199лкен кубок пен ма&#1179тау &#1179а&#1171азымен оралдым. 1965-1969 жылдары Алматыда о&#1179ыдым. Сол т&#1257рт жыл бойы Студенттер арасында &#1178аза&#1179станны&#1187 чемпионы болдым», — дейді ол же&#1187істі с&#1241ттерін есіне алып.

Кішкентай к&#1199нінен же&#1187імпаз болып келген кейіпкеріміз 1969 жылы А&#1179тау&#1171а келіп, &#1257мірі т&#1199бегейлі &#1257згерген.

«А&#1179тауда шахмат ойнайтын &#1241йелдер болмады. Шахматты ер адамдармен ойнайтынмын. Ер адамдармен ойна&#1171ан &#1241йелдермен ойна&#1171аннан бас&#1179аша. Ер адамдар бас&#1179аша ойлайды. Біра&#1179 шахматта «Кім мы&#1179ты — сол же&#1187імпаз». Алматыда о&#1179ып ж&#1199ргенімде, белгілі &#1171алым ма&#1171ан барлы&#1171ын &#1199йретті. Ол &#1201стазым шахмат&#1179а берілген жан болатын. 1969 жылы А&#1179тауда мектепте ма&#1171ан орын жо&#1179 деді. Себебі директор «сені алмаймын, сен декретке кетесі&#1187″ деді», — деп &#1241&#1187гімеледі кейуана.

Содан ол А&#1179тау &#1179аласында&#1171ы Пионерлер &#1199йінен е&#1187 ал&#1171аш рет сол кезде шахмат &#1199йірмесін аш&#1179ан. Ш&#1241кірттер т&#1241рбиелеген. &#1198йірмеге жатты&#1179тырушы бол&#1171ан. Ол дайында&#1171ан ш&#1241кірттері орыс балалар болыпты. К&#1257п ш&#1241кірті Ресей еліне кеткен. Сол жылдары оны мектепке м&#1201&#1171алім болып ша&#1179ырады. Біра&#1179 ол еш&#1179ашан шахматтан &#1179ол &#1199збеген. 

Шахмат жарыстарынан &#1179ол &#1199зіп &#1179ал&#1171ан 30 жыл

Алайда &#1200лдай &#1241же 1969-1999 жылдар аралы&#1171ында, ба&#1179андай 30 бойы еш&#1179андай жарыс&#1179а барма&#1171ан. Шахматты &#1201мытып &#1179алу&#1171а ша&#1179 &#1179ал&#1171ан.

«Сол кездерде &#1199йде &#1257з-&#1257зіммен ойнайтынмын. Сосын 1999 жылы бірінші рет наурыз мейрамына арнал&#1171ан турнир болды. А&#1179тауда турнирден бірінші орын алдым. Сайын Шапа&#1171атовты&#1187 60 жылды&#1171ы болды. Сол кезде бірінші орын алдым. А&#1179тауда &#1179анша жыл т&#1201рсам, &#1179атыс&#1179ан жарыстарымда тек 1-орын алып отырдым. Содан кейін 2000 жылдардан кейін бізді жан-жа&#1179&#1179а жібере бастады. Алматы, Тараз, Шымкет, Талды&#1179ор&#1171ан, &#1178останай… бір с&#1257збен айт&#1179анда барма&#1171ан жерім жо&#1179. &#1178аза&#1179станда тек Семей мен &#1178ызылорда&#1171а бармадым», — дейді ол.

Кейіпкерімізді&#1187 с&#1257зінше, шахматты &#1199здік шахматшы боламын деп ойнамау керек.

«Мен бала к&#1199німнен жарыстар&#1171а &#1179атысып ж&#1199рген адаммын. Ма&#1179тау да естідік, сыйлы&#1179 та алды&#1179. Біра&#1179 еш&#1179ашан &#1199здік боламын деп, ала бергенні&#1187 &#1199стіне ала берсем деген оймен ойнамадым. Е&#1187 бастысы, жа&#1179сы ойын к&#1257рсетуі&#1187 керек. Мен барлы&#1179 &#1179алада болдым. Союзды&#1187 кезінде Ленинград, Волгарад, М&#1241скеуде ойын к&#1257рсеттім. Шахмат болмаса, ауылдан шы&#1179&#1179ан мен сия&#1179ты &#1179ыз&#1171а осы &#1179алаларды ешкім к&#1257рсетпейтін еді», — дейді ол.

«Денсаулы&#1171ымны&#1187 жа&#1179сы болуы шахматты&#1187 ар&#1179асы»

Кейіпкеріміз б&#1199гінде жасына &#1179арамастан, &#1257те шапша&#1187 &#1241рі есте са&#1179тау &#1179абілеті жа&#1179сы. Осыны&#1187 б&#1241ріні&#1187 са&#1179талуына шахмат &#1241сер еткен. Зейнеткерді&#1187 &#1257зі шахматты&#1187 пайдасын к&#1257ріп, жастар&#1171а шахмат ойнау&#1171а ке&#1187ес береді.

«Мені&#1187 жасым 73-те. Бірінші мені&#1187 айтатыным, мына мені&#1187 жасымда&#1171ы адамдарды&#1187 есте са&#1179тау &#1179абілеті нашар ж&#1241не к&#1257зі к&#1257рмейді. К&#1257зді&#1187 к&#1257руі ми&#1171а байланысты. Себебі мені&#1187 к&#1257зім жа&#1179сы к&#1257реді. Жасы 35-ке келгендермен к&#1257зім бірдей к&#1257реді. Осыны&#1187 б&#1241рі шахматпен байланысты деп ойлаймын. Жарыстар&#1171а бар&#1171ан кезде, дайынды&#1179 кезінде шоколадты к&#1199штеп жегізетін. Шоколадты к&#1199нде жеп жалы&#1171атын едім. &#1198ш ай бойы шоколад жедім. Сол жеген шоколадтарды&#1187 пайдасы бар деп ойлаймын. Мен 73-ке келіп ж&#1201мыс істеп ж&#1199рмін. Ж&#1201мыстастарымны&#1187 арасында е&#1187 &#1199лкені мен. Мені&#1187 жасыма келіп, ж&#1201мыс істеп ж&#1199ргендер аз. Менен б&#1241ріні&#1187 с&#1201райтыны, к&#1257зілдірік киесі&#1187 бе, тіпті кейде пошта&#1171а барсам, «жазып бере &#1179ояйыншы» дейді. «Ма&#1171ан сізді&#1187 к&#1257зілдірігі&#1187із жо&#1179, к&#1257рмейсіз &#1171ой» дейді. Ма&#1171ан к&#1257зілдірік керек емес, &#1257зім жазамын деймін. Денсаулы&#1171ым жа&#1179сы. К&#1257зім к&#1257реді, &#1179&#1201ла&#1171ым естейді, есте са&#1179тау &#1179абілетім аны&#1179. Денсаулы&#1171ым &#1199шін &#1178&#1201дай&#1171а ра&#1179мет айтамын. Б&#1241рі т&#1199птеп келгенде шахматты&#1187 ар&#1179асы. Одан бас&#1179а, ж&#1201рттан арты&#1179 денсаулы&#1171ыма &#1179арап ж&#1199рген еште&#1187ем жо&#1179″, — дейді ол.

Кейіпкеріміз екі бірдей жо&#1171ары о&#1179у орнына &#1257з білімімен т&#1199скен. Студенттік кезде о&#1179удан шы&#1171ып кетіп, ж&#1201мыс істеген.

«Мен мектеп бітірдім. Мен мектеп бітірген жылы &#1178аза&#1179станны&#1187 чемпионы болып ж&#1199рген кезім. &#1256з к&#1199шіммен А&#1179т&#1257бені&#1187 медициналы&#1179 институтына т&#1199стім. &#1178&#1201рбым да шахматшы бол&#1171ан, екеуміз бірге т&#1199стік. Сол &#1179&#1201рбыма о&#1179у&#1171а т&#1199скені &#1199шін а&#1171асы алтын са&#1171ат сыйлады. Сол алтын са&#1171ат бізге б&#1241ле болды. «А&#1179т&#1257бені не істейміз, келесі жылы Алматы&#1171а т&#1199семіз. Одан да ж&#1201мыс істейік». &#1178&#1201рбым екеуміз о&#1179уды тастап, А&#1179т&#1257беден &#1179ашып кеттік. Чкалов&#1179а бардым. Чкалов мектебінде ж&#1201мыс істедім. Келесі жылы Алматыда&#1171ы медициналы&#1179 институт&#1179а т&#1199семін деп Алматы&#1171а бардым. Содан жатты&#1179тырушым айтады &#1171ой, ма&#1171ан келген де мен сені ойланбай алатын едім деп. Алматыда&#1171ы мединститут&#1179а ауылдан аны&#1179тамамды алмай келіп, соны&#1187 кесірінен т&#1199се алмадым. Алматыда &#1199й болма&#1171асын, баратын жерім болма&#1171асын, далада, вокзалда &#1179онып ж&#1199рдім. Сосын пединститут&#1179а студенттерді ша&#1179ыр&#1171ан хабарламаны к&#1257рдім. Шы&#1171арманы жа&#1179сы жазып, орыс &#1241дебиеті б&#1257ліміне т&#1199стім. Сол кезде де саба&#1179ты жа&#1179сы о&#1179ы&#1171асын екі институт&#1179а да &#1257з біліміммен т&#1199стім», — дейді кейіпкеріміз.

6 шахматшы &#1179ыз&#1171а естелікке 6 ста&#1179ан

Кейіпкеріміз ыдысыс жуып т&#1201рып, сол студенттік ша&#1179та&#1171ы &#1179ызы&#1179ты о&#1179и&#1171аларыны&#1187 бірін &#1241&#1187гімеледі.

«Ол кезде 2-курс студентімін. Бану Садвакасова атты политехта математикадан берген о&#1179ытушы болды. Ол кісі к&#1257птеген шахмат ойыншыларын мойындат&#1179ан. &#1198ш к&#1199н бойы т&#1257рт жарым са&#1171аттан ойнады&#1179. Е&#1187 &#1201за&#1179 партия деп тіпті біз газетке де шы&#1179ты&#1179. Сол &#1179арсыласымды &#1201ттым. Сол кезде ма&#1171ан ж&#1199лде деп бергендері 6 ста&#1179ан болды. Сол кездегі оралды&#1179 Клара, &#1179ара&#1171андылы&#1179 Марияш деген достарым &#1179асымда болды. Біз алты &#1179ыз едік. Сол мені&#1187 ж&#1199лдеме 6 &#1179ызда 6 ста&#1179ан болады деп &#1179атты &#1179уанды&#1179. Сол кездерімді &#1241лі са&#1171ынамын. Студенттік к&#1199ндерде тез ренжейсі&#1187, кішкентай н&#1241рсеге &#1179уанасы&#1187, та&#1187&#1171аласы&#1187», — деп &#1241демі естеліктерін б&#1257лісті шахматшы &#1241же.

&#1200та алмай кеткен &#1179арсыластары

&#1240рдайым же&#1187істерден к&#1257рінген шахматшыны&#1187 да же&#1187іліс тап&#1179ан к&#1199ндері бол&#1171ан. Кім &#1201тылуды білмесе, сол шахмат ойнай алмайды.

«Мен &#1201та алма&#1171ан &#1179арсыластарым бар. Алматыда ж&#1199ргенде Попрукаева деген болды. Ол менен &#1199лкен д&#1241рігер еді. Одан &#1179араптан-&#1179арап сескенетін едім. Та&#1171ы бір &#1241йел болды. Аты-ж&#1257ні &#1179азір есімде жо&#1179. Шашы &#1241рдайым &#1199рпейіп т&#1201рады. Ойын бастал&#1171аннан сол &#1199рпейген шашына &#1179арай беремін. Солай &#1201тылатынмын. Жолдасым «сен соны&#1187 шашына &#1179арап, &#1201тыласы&#1187″ деп к&#1199летін еді. Сол &#1241йелді бірде-бір рет &#1201тып к&#1257рмеппін. А&#1179тау да, Атырау да болсын ешкімнен &#1201тылып к&#1257рмеппін», — дейді ол.

&#1178азір шахматтан б&#1257лек, спортшы &#1199й шаруасымен айналысады.

«Немеремді балаба&#1179ша&#1171а апарамын, алып келемін, саба&#1171ын о&#1179ытамын, &#1199йді&#1187 шаруасы бар. Барлы&#1179 &#1241йел сия&#1179ты тама&#1179 пісіремін. Б&#1241рін &#1257зім істей беремін. Балаларым да, немерелерім де шахмат ойнауды біледі. Былтыр шипажайда демалды&#1179. Мені&#1187 10 жаста&#1171ы немерем жарыстан 1-орын алды. Одан кейінгі 5 жасар немеремді шахмат&#1179а &#1199йретпедім, біра&#1179 &#1179абілеті бар сия&#1179ты. Шахмат фигураларын біледі», — деп немересіні&#1187 жетістіктерін б&#1257лісті ардагер шахматшы.

Суреттер &#1200лдай Оразалинаны&#1187 жеке м&#1201ра&#1171атынан

Кейіпкерімізді еліміздегі шахматты&#1187 дамуы &#1179уантады. Шахматшылар&#1171а к&#1257&#1187іл б&#1257лініп жат&#1179анына іштей риза. Шахматты&#1187 де&#1187гейін к&#1257теру — спортшыны&#1187 арманы.

«Мен шахматты еліміз де дамыту ма&#1179сатында А&#1179таудан баста&#1171ым келді. Біра&#1179 ол арманым а&#1179талмады. Балалар &#1199шін е&#1187 аз жала&#1179ы&#1171а да ж&#1201мыс істедім. Мен &#1199шін а&#1179ша емес, балалар&#1171а шахматты &#1199йрету ма&#1187ызды. Алматыда шахмат мектебін ашты. Сол жа&#1187алы&#1179ты естіп, риза болдым. Б&#1199гінде мемлекет тарапынан шахмат&#1179а к&#1257&#1187іл б&#1257лініп жат&#1179аны мені тек &#1179уантады. Осыдан 30-40 жыл б&#1201рын болса, шахматты &#1257зім-а&#1179 к&#1257теретін едім. Біра&#1179 &#1179азір мен &#1199шін кеш. Ендігі ма&#1179сатым артымнан ерген балаларым, немерелерім, ш&#1241кірттерім», — дейді кейуана.

Жастар неге шахмат ойнауды білуі керек?

Айтары ойы бар, берер &#1257негесі мол спортшыдан жастар&#1171а не деп ке&#1187ес айтатынын с&#1201рады&#1179.

«Жастар&#1171а ке&#1187есім мен &#1257зім саба&#1179 беретін сыныптар&#1171а айтамын, кейбір мемлекеттерде жо&#1171ары орындар&#1171а шахмат ойнап білетін мамандарды алады. Ж&#1201мыс&#1179а шахмат білсе &#1171ана алады. Сонды&#1179тан шахмат &#1199йрені&#1187дер деп жатамын. Балалар да &#1179ызы&#1171ушылы&#1179 бар. Е&#1187 бастысы олар&#1171а жол сілтеп жіберу керек. О&#1179ушыларымны&#1187 болаша&#1171ы бар. Инситутта шахмат ашса, тіпті керемет болар еді. Жарат&#1179ан барлы&#1179 пендесіне талант береді. Сол талантты &#1257лтіріп алма&#1187ыздар. С&#1241л &#1179иынды&#1179 к&#1257рдім деп ма&#1179саттары&#1187ыздан бас тартпа&#1187ыздар. Ал&#1171а &#1201мтылы&#1187ыздар», — дейді &#1200лдай Оразалина.

Кейіпкеріміз шахмат ойнауды&#1187 &#1179ыр-сырын с&#1201хбат со&#1187ында айтып берді. Шахмат ойлауды &#1179ажет ететінін жа&#1179сы білеміз. Спортшы шахматта &#1257зіне &#1241рдайым екі с&#1201ра&#1179ты &#1179ояды екен. Сол с&#1201ра&#1179&#1179а жауап беріп, жетістікке жетеді.

«Шахматта тек ашы&#1179 позиция да ойнайтындары жа&#1179сы к&#1257ремін. Шахматта ашы&#1179 позиция, жабы&#1179 позиция деген т&#1199сінік бар. Жабы&#1179 позицияда ойнайтындар сені&#1187 &#1179ате жіберіп, м&#1199лт кеткені&#1187ді к&#1199тіп отырады. &#1256зі шабуыл&#1171а шы&#1179пай, к&#1199тіп отырады. Кейбіреулер бар, ашы&#1179 позицияда &#1179оры&#1179пай ойнайды. Шабуыл&#1171а бірінші шы&#1171ады. Б&#1241рін асы&#1179пай ойланып, ойын к&#1257рсетеді. Шахматтан &#1199здік деп ашы&#1179 позицияда ойнайтын Анатолий Карпов &#1201найды. Шахматта к&#1257п &#1241діс бар. &#1178азіргі та&#1187да шахматты ме&#1187геру &#1199шін екі с&#1201ра&#1179&#1179а жауап бере білуі&#1187 керек. Шахмат ойнап отыр&#1171анда «&#1179айда ж&#1199рді?» ж&#1241не «неге ж&#1199рді?» деген с&#1201ра&#1179&#1179а жауап бере алуы&#1187 керек. Логикалы&#1179 ойлануды &#1179осуы&#1187 керек. Осы с&#1201ра&#1179&#1179а жауап бергенде &#1171ана, сен &#1201тасы&#1187″, — деп шахматшы с&#1257зін ая&#1179тады.

Шахмат — а&#1179 сызы&#1171ы мен &#1179ара сызы&#1171ы &#1179атар ж&#1199ретін &#1257мір. Бірде &#1201тасы&#1187, бірде &#1201тыласы&#1187. Е&#1187 бастысы, шыдамды болу&#1171а &#1199йренесі&#1187. Сол &#1179асиетті &#1199йренгенде &#1171ана &#1257мірде &#1257з орны&#1187ды табу&#1171а болады.

С&#1201хбаттас&#1179ан Г&#1199лба&#1179ыт Жан&#1201за&#1179